Pierwszy miesiąc nauki minął. Po wakacyjnym odpoczynku czas na powrót do szkolnego porządku. Dla wielu osób to czas intensywny zarówno organizacyjnie, jak i emocjonalnie. To moment w roku, który często determinuje funkcjonowanie dziecka w najbliższych miesiącach.
Zmiana. Powrót do szkoły - łatwy czy trudny?
Powrót do szkoły po dwumiesięcznej przerwie to przede wszystkim duża zmiana, która może wzbudzać szereg intensywnych emocji. To, w jaki sposób młodzi ludzie przeżywają ten etap, w dużej mierze zależy od zasobów psychicznych danej osoby. U jednych adaptacja może przebiegać łagodnie, a u innych będzie bardzo trudnym przeżyciem. Zarówno intensywność doświadczanych w tym czasie emocji, jak również ich skala jest bardzo rozległa Poniżej chcemy wspomnieć jedynie o kilku z potencjalnych trudności.
Ekscytacja
Dla niektórych dzieci i nastolatków powrót do szkoły może być powodem do radości. Mogą czuć się podekscytowani spotkaniami z przyjaciółmi, nauczycielami i uczestnictwem w zajęciach szkolnych.
Stres
Inni mogą odczuwać nadmiarowy stres. Nowe wyzwania, nowi nauczyciele, nieznane przedmioty czy konieczność nawiązania nowych znajomości to źródła silnego napięcia.
Ale nie tylko to, co nowe i nieznane, generuje niepokój. Spotkanie „starego” wroga i nierozstrzygnięte konflikty z poprzednich lat, również nie dają o sobie zapomnieć.
Niepewność
Dla niektórych dzieci i nastolatków powrót do szkoły może wiązać się z uczuciem długotrwałej niepewności. Mogą obawiać się tego, jak poradzą sobie w nowej szkole, klasie. Czy zdobędą nowe umiejętności, czy poradzą sobie ze zmianami w organizacji dnia?
Motywacja
Powrót do szkoły może być bodźcem zachęcającym do podjęcia nowych wyzwań i celów. Nastolatkowie mogą czuć się zmotywowani do nauki, do rozwijania swoich zainteresowań i do osiągania sukcesów.
Przytłoczenie
Powrót do szkoły może oznaczać konieczność dostosowania się do wymagającego harmonogramu zajęć, wykonywania dużej ilości pracy domowej, regularnego przygotowywania się do sprawdzianów, testów czy egzaminów. U niektórych może to wzbudzać poczucie nadmiernego przytłoczenia i bezsilności.
Adaptacja. Szkolne trudności - wyzwanie czy problem?
Proces adaptacji w szkole jest zindywidualizowany i może różnić się w zależności od potrzeb i charakterystyki danego ucznia. Na to, w jaki sposób młodzi ludzie będą radzić sobie z napotykanymi problemami związanymi z czasem spędzonym w szkole, wpływ ma wiele czynników. Niektóre z nich to: doświadczenia nabyte w toku życia, zaplecze rodzinne, najbliższe otoczenie, środowisko rówieśnicze, cechy indywidualne, temperament, czy umiejętność radzenia sobie z emocjami. Dla niektórych uczniów trudności szkolne mogą być postrzegane jako pozytywne wyzwanie. Takie podejście będzie mobilizowało ich do podjęcia większego wysiłku, aby osiągnąć sukces. Natomiast inne osoby napotkane trudności mogą przeżywać jako skrajnie negatywne doświadczenia, co w konsekwencji będzie obniżać ich samopoczucie i samoocenę.
Powszechne trudności szkolne, z którymi borykają się na codzień młodzi ludzie:
Trudności w nauce
Niektórzy uczniowie mają trudności w przyswajaniu nowych informacji i nauce, co opóźnia ich osiągnięcia szkolne i oddala sukces edukacyjny.
Trudności w koncentracji
Coraz więcej dzieci ma trudności z utrzymaniem uwagi i koncentracji podczas lekcji, co utrudnia im przyswajanie materiału i nabywanie nowych umiejętności.
Stres związany z egzaminami (kartkówki, sprawdziany, testy)
Wielu uczniów doświadcza paraliżującego stresu przed egzaminami i odpowiedziami ustnymi. To zjawisko odbija się na nich silnym echem, nawet wiele lat po zakończeniu szkoły.
Brak motywacji
W Polsce z roku na rok zwiększa się liczba uczniów, którzy zgłaszają trudności ze znalezieniem i utrzymaniem adekwatnej motywacji do nauki i wykonywania obowiązków szkolnych. Jest to szczególnie silne wśród osób, które nie widzą związku między tym, czego się uczą, a tym jak przekłada się to na ich codzienne życie. Prowadzi to wtedy do obniżonych wyników szkolnych i dużego pogorszenia samopoczucia.
Trudności emocjonalne
Dzieci oraz młodzież borykają się z wieloma trudnościami emocjonalnymi, z którymi nie są w stanie sami sobie poradzić. Najczęstsze z nich to lęk, depresja czy przewlekły stres, które wpływają destrukcyjnie na ich zdolność do skupienia się, nauki i budowania relacji z innymi uczniami.
Trudności w relacjach społecznych
Coraz więcej osób ma poważne trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji z rówieśnikami, nauczycielami i innymi członkami społeczności szkolnej.
Agresja, przemoc i wykluczenie
Rokrocznie zwiększa się liczba dzieci, które doświadczają przemocy, zastraszania, nękania, prześladowania, uprzedzeń i dyskryminacji w szkole, co dotkliwie zmienia ich funkcjonowanie na całe życie, w tym m.in. blokuje umiejętność skupienia się na nauce.
Trudności w zrozumieniu i stosowaniu zasad
Dla pewnego grona uczniów co roku wyzwanie stanowi zrozumienie i stosowanie się do zasad panujących w szkole, co nieustannie prowadzi do konfliktów z nauczycielami i innymi uczniami.
Przeciążenie obowiązkami/wymagania rodziców
Wielu uczniów poza zajęciami szkolnymi angażuje się w dodatkowe, często mocno absorbujące aktywności. W efekcie prowadzi to do przeciążenia układu nerwowego i zachwiania równowagi między wypełnianiem codziennych obowiązków a niezbędną regeneracją umysłową.
Trudności w organizacji
Dzieci i nastolatkowie gubią się w umiejętności zarządzania sobą w czasie, organizacji własnej pracy domowej i zadań szkolnych, co przekłada się na obniżenie poczucia siły własnej skuteczności, brak wiary w siebie i wycofanie.
Ze względu na indywidualny charakter procesu adaptacji młodzi ludzie mogą przeżywać szereg złożonych, intensywnych, czasami skrajnych stanów emocjonalnych, z którymi nie potrafią się uporać.
Do tego niekorzystny sposób radzenia sobie z trudnościami jak i sam w sobie trudny okres dojrzewania sprawiają, że nastolatkowie czują się przytłoczeni i zagubieni. Im więcej pojawia się trudności, tym więcej wsparcia może potrzebować nastolatek.
Wsparcie. Nastolatek w potrzebie!
W okresie dorastania dla nastolatka rówieśnicy nabierają bardzo dużego znaczenia, jednak rodzice nadal są ważnymi osobami w życiu młodego człowieka. Adekwatna postawa rodzicielska, świadoma obecność, autentyczne zainteresowanie dzieckiem wywierają na nie korzystny wpływ i tym samym skutecznie wspierają w sytuacjach podbramkowych. Pomoc młodzieży w ich kłopotach wymaga empatii, zrozumienia i dostrojenia się do nich, aby mogli oni odnosić sukcesy nie tylko w nauce.
Jak to zrobić?
Od czego zacząć?
Komunikacja
W komunikacji z młodzieżą przede wszystkim ważna jest gotowość do wysłuchania, otwartość, brak oceniającego tonu, szacunek i autentyczne zainteresowanie ich perspektywą i uczuciami.
Indywidualne podejście
Każdy uczeń ma inne potrzeby i inny sposób uczenia się. Ważne jest dostrzeżenie tych różnic i dobór odpowiedniej metody nauczania. Wymaga to niekiedy dodatkowego zaangażowania się nauczycieli i osób znaczących dla dziecka.
Motywacja
W odnajdywaniu motywacji do nauki pomocne jest ustalenie odpowiedniej strategii działania. Można stworzyć ją samodzielnie lub korzystając ze wsparcia zaufanej osoby (rodzic, nauczyciel, przyjaciel). Niezwykle ważne jest, aby wyznaczane cele były współmierne do możliwości danej osoby. Zbyt duże, nieadekwatne wymagania, którym nie da rady sprostać przynoszą jedynie zniechęcenie i frustrację. Istotne jest, aby zauważać i doceniać nawet najmniejsze postępy i sukcesy, a także nagradzać za ich osiąganie ciepłym słowem i uznaniem.
Przyjazna atmosfera
Aby nauka była efektywna ważna jest bezpieczna, przyjazna atmosfera i spokojne otoczenie, w którym dziecko ucz się. Zarówno w szkole, jak i w domu młodzi ludzie potrzebują miejsca, gdzie czują się bezpiecznie i komfortowo. Przestrzeni, w której ich wysiłki i postępy są doceniane, a także, gdzie mogą liczyć na wsparcie w trudnych momentach.
Dostęp do zasobów
Wsparcie młodzieży w trudnościach szkolnych polega również na zapewnieniu im dostępu do dodatkowych zasobów edukacyjnych, takich jak: podręczniki, materiały i narzędzia online, które dostosowujemy do sposobu uczenia się danej osoby. Pomocne mogą okazać się również korepetycje.
Współpraca rodzic-nauczyciel
Współpraca i sprawna komunikacja, oparta na wzajemnym szacunku między rodzicami i nauczycielami, sprzyja budowaniu strategii wsparcia młodego człowieka. Pozwala na zbudowanie skutecznego, kompleksowego planu działania, obejmującego przestrzeń szkolną oraz domową.
Pomoc specjalistyczna
Młodzi ludzie, borykający się ze specyficznymi trudnościami szkolnymi (zaburzenia neurorozwojowe, dysleksja, dyskalkulia, dysortografia, dyspraksja) powinni zostać skierowani do odpowiednich specjalistów, którzy zidentyfikują ich szczególne potrzeby, jak również wydadzą stosowne zalecenia pomocne dla nauczycieli i rodziców.
Co kiedy to nie wystarcza?
Pomoc. Poszukiwanie wsparcia z zewnątrz.
To naturalne, że rodzice pragną zrobić wszystko, co w ich mocy, aby pomóc swojemu dziecku w trudnych momentach. Nie zawsze jednak ich działania przynoszą zamierzony rezultat. Kiedy rodzic ma poczucie, że zrobił już wszystko, a niepokojące sygnały w zachowaniu dziecka nadal się utrzymują, wtedy pojawia się uczucie bezsilności. To zazwyczaj pierwszy krok, aby poszukać wsparcia.
Z jakimi niepokojącymi sygnałami u swoich dzieci najczęściej zgłaszają się rodzice?
Izolacja społeczna (wycofywanie się, trudności w nawiązywaniu czy podtrzymywaniu relacji, lęk społeczny)
Agresja, przemoc (agresja werbalna, fizyczna, gwałtowne zachowania)
Uzależnienia (behawioralne, cyfrowe, używki, gry komputerowe, media społecznościowe)
Zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja, napadowe objadanie się, ortoreksja)
Samookaleczenia (cięcia, drapanie, gryzienie, uderzanie się)
Zmiany nastrojów (nadmierne pobudzenie, wycofanie, smutek, płaczliwość, impulsywność, drażliwość)
Problemy ze snem (trudności w zasypianiu, wybudzanie w nocy, problemy ze wstawaniem, „zarywanie” nocy)
Objawy somatyczne (bóle brzucha, głowy, wymioty, biegunka, moczenie nocne, obniżona odporność, IBS)
W przypadku zaobserwowania powyższych lub innych niepokojących sygnałów w zachowaniu swojego dziecka, ważna jest szybka interwencja. Jeżeli rozmowy, próby zrozumienia czy wsparcie od najbliższych nie przynoszą ulgi, należy sięgnąć po specjalistyczną pomoc.
Najlepszym rozwiązaniem będzie konsultacja z psychologiem, który zaproponuje rzetelną ocenę sytuacji i przedstawi odpowiednie działania terapeutyczne, mające na celu wsparcie młodego człowieka w jego trudnościach.
Jeśli problemy okażą są zbyt złożone i wielopłaszczyznowe a nasilenie objawów uniemożliwia codzienne funkcjonowanie to konieczne będzie przepracowanie dotychczasowych, niekorzystnych schematów, które powodują cierpienie oraz negatywnie wpływają na jakość życia danej osoby. Tym zajmujemy się w procesie psychoterapii.