Główne trudności wieku adolescencji
Wiek nastoletni obfituje w wiele rozwojowych wyzwań i zmian. Zachodzą one zarówno na poziomie fizjologicznym, jak i psychologicznym.
Zmienia się wygląd ciała - pojawiają się drugorzędne cechy płciowe za sprawą gospodarki hormonalnej, która także ewoluuje. W mózgu zachodzą skomplikowane procesy przebudowy - jedne połączenia neuronalne znikają, inne się pojawiają. Regulacja rytmu dobowego również potrzebuje czasu, aby się rozwinąć - na przykład funkcjonowanie do późnych godzin nocnych wynika z opóźnionego wydzielania melatoniny czyli tak zwanego hormonu snu.
Znaczące jest także kształtowanie się osobowości, rozwój emocjonalny oraz społeczny. Pojawia się ogromna potrzeba akceptacji ze strony rówieśników i przynależności do grupy. Często wiąże się ona z oddaleniem od systemu rodzinnego, testowaniem i wyznaczaniem nowych granic, manifestowaniem swojej indywidualności. Może to wyzwalać konflikty między nastolatkiem a innymi członkami rodziny, budzić poczucie niezrozumienia u obu stron. Dla wielu niełatwe jest też odnalezienie się w szkolnej rzeczywistości, zwłaszcza w podczas dorastania. Odrzucenie czy brak bratniej duszy w szkole jest w tym czasie szczególnie dotkliwe.
Rozwój psychofizyczny nastolatka jest już dla niego wielkim wyzwaniem samym w sobie. Nie można zapomnieć jeszcze o wielokrotnie nakładających się problemach rodzinnych, rówieśniczych, zdrowotnych. O radzeniu sobie z wymagającym okresem w życiu w dużej mierze decydują cechy osobnicze oraz wsparcie, dlatego nie warto porównywać reakcji osób na podobne zdarzenia.
Co więcej, rzeczywistość, w jakiej przyszło dorastać dzisiejszej młodzieży nie jest łatwa. Wojna za wschodnią granicą, zmiany gospodarcze i ekonomiczne, pandemia, a wraz z nią - izolacja, lęk, niepokój, napięcie. Wszystkie te okoliczności na raz oraz własne, często skomplikowane, problemy mogą skutkować doświadczaniem ogromnego ciężaru.
Najczęstsze zaburzenia psychiczne młodzieży
Dzieci i młodzież w wieku szkolnym najczęściej dotykają trudności dotyczące:
poczucia osamotnienia
niskiej samooceny
okazywania i/lub kontroli emocji, zaburzeń nastroju
lęków, fobii
samookaleczania
stresu szkolnego
stresu przed publicznymi wystąpieniami
braku motywacji
presji wewnętrznej lub zewnętrznej
adaptacji w nowej grupie rówieśniczej
różnego rodzaju uzależnień
zaburzeń snu, zaburzeń relacji - z jedzeniem
kryzysu życiowego
poczucia bezsensu
głębokiego cierpienia
problemów szkolnych
problemów z koncentracją
braku wiary w siebie i swoje możliwości
Każde z wymienionych zagadnień może wystąpić z różnym natężeniem. To, na ile utrudnia codzienne funkcjonowanie zależy od konkretnej jednostki - jej indywidualnych cech i predyspozycji.
Poniżej omówione zostały trudności ściśle związane ze zdrowiem psychicznym, z którymi najczęściej zmaga się młodzież.
Obniżony nastrój/stany depresyjne
Obniżony nastrój lub stany depresyjne są najczęściej objawem, efektem występujących trudności. Mogą objawiać się między innymi apatią, smutkiem, płaczliwością, poczuciem bycia za szybą, spadkiem bądź całkowitym brakiem energii, sennością, spowolnieniem, wycofaniem z relacji społecznych, zaprzestaniem hobby, odcięciem emocjonalnym. Często współtowarzyszą także trudności
z koncentracją, problemy ze snem - trudności w zaśnięciu, wybudzanie się w nocy, trudności z wybudzeniem, wstaniem z łóżka, brak apetytu lub jego wzrost. Obniżenie nastroju i stany depresyjne może potęgować pory roku - jesień i zima, kiedy doskwiera przede wszystkim brak odpowiedniej ilości nie tylko słońca, ale też godzin światła naturalnego. Warto mieć rękę na pulsie - jeśli samopoczucie gwałtownie się pogorszyło, a stan ten nie pozwala na optymalne funkcjonowanie, należy niezwłocznie skontaktować się ze specjalistą.
Lęki i fobie
Najczęściej spotykane lęki i fobie u dzieci oraz młodzieży dotyczą życia społecznego i szkolnego. Fobia społeczna (lęk społeczny) jest wywoływana przez takie czynniki jak poznawanie nowych ludzi, wchodzenie w nową grupę, np. klasę, przebywanie wśród ludzi, niekoniecznie tłumie, np. jazda komunikacją miejską, wystąpienia publiczne. Fobia szkolna natomiast dotyczy pojawienia się w szkole - podobnie w przypadku stresu szkolnego, należałoby sprecyzować, co konkretnie wiąże się z fobią, co ją powoduje. Objawami są niejednokrotnie ataki paniki (kiedy lęk jest nasilony), ciągłe unikanie sytuacji lękotwórczych, przyspieszone bicie serca, potliwość, dolegliwości żołądkowe, bóle, np. brzucha, głowy. Aby fobia ustąpiła, konieczne jest specjalistyczne leczenie - konsultacja psychiatryczna
i psychologiczna.
Stres szkolny
Stres szkolny może występować pod wieloma postaciami. Może go wzbudzać konkretny sposób sprawdzania wiedzy (np. kartkówka, sprawdzian, odpowiedź ustna, recytacja na środku sali), lekcja z danym nauczycielem, określony przedmiot czy klasa rozumiana jako grupa ludzi. Stres ten często wynika też z przeszłych doświadczeń w szkole, własnych lub cudzych nieadekwatnie dużych aspiracji, niskiej samooceny, braku motywacji do nauki. Aby opanować stres szkolny, najpierw należy trafnie określić jego źródło i zająć się jego konkretnymi przejawami. Zarówno
w jednym, jak i drugim cenna jest pomoc specjalisty, który wyposaży w metody właściwego radzenia sobie z nimi.
Poczucie osamotnienia
Od początku wieku nastoletniego, a więc już ok. 11. roku życia, bardzo ważna staje się grupa rówieśnicza, a właściwie przynależność do niej. Stanowi to tak dużą potrzebę i wartość, że poczucie braku przynależności potrafi być bardzo dotkliwe. Rodzice - ich towarzystwo i wartości - powoli osuwają się w głąb, robiąc miejsce coraz intensywniejszym relacjom z rówieśnikami. Ich brak może przejawiać się alienacją w klasie, brakiem wyjść pozaszkolnych ze znajomymi czy przyjaciółmi, brakiem zajęć pozaszkolnych czy ubogą ilością rozmów. Nie jest to komfortowy stan rzeczy, jednak nie każdy potrafi zmienić go sam. Warto wtedy wesprzeć i rozważyć ewentualną pomoc z zewnątrz.
Niska samoocena
Z niską samooceną mierzy się ogromna liczba dzieci i młodzieży. Może mieć na nią wpływ wiele czynników, na przykład: ciągła krytyka przez najbliższe otoczenie, przykre uwagi, uszczypliwe żarty, podkreślanie porażek przy jednoczesnym braku zwracania uwagi na sukcesy. Niska samoocena często skutkuje brakiem wiary we własne możliwości i sprawczość podejmowanych działań, nie dostrzeganiem swoim mocnych stron czy talentów, umniejszaniem sobie, niepwenościąsiebie, a co za tym idzie wycofaniem w kontaktach społecznych, porównywaniem się z nierealnymi wizerunkami osób w social mediach i rówieśnikami w ogóle. Jak widać, adekwatna samoocena jest kluczowa i przyczynia się do funkcjonowania w wielu obszarach życia. Budowanie jej jest długotrwałym procesem, którego efekty bezsprzecznie podnoszą jakość życia.
Pomoc w trudnym okresie adolescencji
Powyżej zostały przybliżone trudności o największej częstotliwości wśród dzieci i młodzieży. Przede wszystkim warto obserwować zachowanie i nie bagatelizować sygnałów, które mogą oznaczać występowanie danego problemu. Jeśli są przesłanki, by skonsultować się z psychiatrą i/lub psychologiem, należy zrobić to niezwłocznie.
Na trudności takie jak fobia społeczna, niska samoocena czy poczucie osamotnienia doskonałym rozwiązaniem jest również socjoterapia. Zajęcia w grupie prowadzone pod okiem profesjonalistów pomagają stawić czoło problemom oraz nawiązać znajomości z rówieśnikami.
Wiek nastoletni stanowi duże wyzwanie ze wszystkimi swoimi następstwami. Radzenie sobie z piętrzącymi się trudnościami jest zdecydowanie kwestią indywidualną. Może się zdarzyć, że dla nastolatka wyzwań okaże się zbyt wiele, a problemy chwilowo go przerosną. Warto wtedy rozważyć pomoc w postaci młodzieżowej grupy wsparcia, dzięki której będzie miał szansę łagodniej wkraczać we wczesną dorosłość.